Hoe is het als je als meisje wordt geboren en vanaf je zeventiende als man door het leven gaat, alleen maar om dezelfde rechten te verwerven als je vader, broers, neven en buurmannen? Diana Rakipi, inmiddels rond de zeventig, weet het. Ze is een zogenaamde ‘sworn virgin’, ook wel burnesha. Mijn reisgenoten en ik ontmoeten Diana op een terras in havenstad Durrës tijdens onze fotoreis door Albanië. Het is 38 graden en Diana regelt snel flesjes water voor ons. Het is even wennen: een vrouw die als man door het leven gaat, zich kleedt als man, beweegt als een man, dezelfde rechten heeft als een man, maar zichzelf nog wel Diana noemt. En dit is nog maar een heel dun laagje dat we afpellen.

In patriarchaal Albanië zijn er tientallen burneshas die de omslag maakten naar man, vaak lang geleden. Soms kozen ze ervoor. En vaak was het bittere noodzaak, bijvoorbeeld als er geen man was in het gezin en iemand het geld moest verdienen. Diana hoort, naar eigen zeggen, bij die eerste categorie. Haar man-zijn heeft haar veel gebracht, onder meer een carrière in de havens en bij de politie. Maar hoe was het voor Diana om op zeventienjarige leeftijd deze omslag te maken? Het blijft onduidelijk. Misschien is het toch niet heel mannelijk om over gevoelens te praten. Of misschien is de ontmoeting te vluchtig.

Op het terras opent Diana een van de vele zakjes van haar bodywarmer. Ze haalt er een beeldje uit van dictator Enver Hoxa en vertelt hoe ze terugverlangt naar het goede communistische leven. Gids Ardi komt daar na de ontmoeting op terug. Hij noemt hoe sommige mensen de ontberingen en het knellen van het totalitaire regime lijken te zijn vergeten.

Veel foto’s worden er niet gemaakt op het terras – er is simpelweg geen goed moment om je camera tevoorschijn te halen. En als we dan toch foto’s gaan maken, hebben we dan straks niet allemaal hetzelfde portret van Diana (spoiler: ja)? Gelukkig gaat het daar nu niet om. De ontmoeting met Diana is een puzzelstuk dat helpt begrijpen hoe het was en hoe het is in Albanië.

Als de laatste selfies zijn gemaakt, nemen we afscheid. Het verhaal van Diana en andere burneshas is slechts één van de bijzondere verhalen van Albanië. Wat dacht je van jarenlange isolatie onder leiding van een paranoia dictator, bloedwraak die overgaat op generaties (heeft jouw opa mijn opa vermoord, dan mag ik jou nu vermoorden, zoiets) en piramidespelen waardoor talloze Albanezen al hun bezittingen kwijtraakten en de sociale onrust toenam. Albanië is een bijzonder land met een bewogen geschiedenis en fascinerende verhalen. Ofwel: een interessant land voor een fotoreis. En dat vraagt om voorbereiding.

Eén goede foto kan een serie omlaaghalen
Die voorbereiding vindt plaats tijdens een workshop onder leiding van documentair fotograaf Jeroen Toirkens, zo’n anderhalf maand voor vertrek. Jeroen kan het niet genoeg benadrukken: in deze reis gaat het niet om het maken van dé killer foto. Alles draait om het maken van een beeldverhaal waarbij afzonderlijke verhaallijnen op een goede manier in elkaar overlopen en samen één verhaal maken. Iedere foto in een serie heeft een functie.

Het is gelijk vertrouwd en gezellig bij de workshop. Jeroen deelt talloze voorbeelden van beeldverhalen, een structuur om een narratief op te bouwen en adviezen. ‘Eén goede foto kan een hele serie omlaaghalen’ is er een die bijblijft. Dat zien we ook als we zelf gaan editen met beelden uit de fotocollectie van de Farm Security Administration, een enorme verzameling beelden gemaakt tijdens de Grote Depressie in Amerika. Een serie die wij samenstellen uit de berg foto’s leeft helemaal op als één krachtig beeld, een dode vogel verstrikt in een hekwerk, wordt verwijderd. The bird must go!

Om te komen tot een samenhangend beeldverhaal, heb je een plan nodig. Iedereen heeft daar vooraf over nagedacht en ideeën variëren van het vastleggen van de Albanese diaspora – de grote uittocht van Albanezen naar andere landen – tot een zoektocht naar verboden en verborgen rijkdom als gevolg van de piramidespelen (inderdaad, veel te complex voor een roadtrip) en ‘ik laat me verrassen’ (ook goed, die focus komt wel).

Nieuwe vrienden
De reis die we maken, voert ons in tien dagen door Albanië, Kosovo en Noord-Macedonië. De meeste tijd brengen we door in Albanië. Hier varieert het straatbeeld van mooi opgeknapt (soms) naar veel beton en rafelig (vaak). Dat laatste is interessant. Hoe komt het dat sommige mensen dit zien als armoedig en ‘ouwe zooi’, terwijl anderen, waaronder ikzelf, worden aangetrokken door de tragiek én de schoonheid van het imperfecte. Iedere plek lijkt een verhaal in zich te hebben.